وضعیت نابسامان صادرات ما در صنایع مختلف به خوبی مشخص است و این وضعیت باید اصلاح شود. به طور مثال در صنعت پتروشیمی محصولات صادراتی کشور به دلیل تمرکز بر خام‌فروشی، گرفتاری در تله انرژی مجازی و عدم توسعه زنجیره ارزش شرایط خوبی را نشان نمی‌دهند. به طوری که خروجی ارزش بسیار پایین و حدود ۳۶۰ دلاری محصولات صادراتی در هر تن را شاهد هستیم و در مقابل میزان سرانه واردات به ازای هر تن به بالای ۱۸۰۰ دلار می‌رسد که نشان از وضعیت بسیار بد ارزش افزوده بالای واردات نسبت به خام فروشی صادرات کشور دارد.

وضعیت صنعت فولادی کشور نیز با وجود اینکه شرایط بهتری نسبت به صنعت پتروشیمی دارد، تقریبا به همین منوال است. یعنی گرفتاری در تله انرژی مجازی و عدم توسعه زنجیره ارزش از مشخص‌های آن به شمار می‌رود.

به طور مثال ورق‌های فولادی که از محصولات با ارزش‌افزوده بالا در زنجیره فولاد هستند و توسعه تولید آن‌ها از خام‌فروشی جلوگیری خواهد کرد، وضعیتی شبیه به خام فروشی دارد. در ۱۰ سال گذشته با وجود توسعه زیرساخت تولید ورق‌های فولادی، میانگین واردات انواع ورق‌های فولادی ۱.۵ میلیارد دلار و میانگین صادرات آن‌ها حدود ۶۰۰ میلیون دلار بوده است. به این ترتیب درحال حاضر ورق‌های فولادی با ارزش افزوده بیشتر وارد و محصولات با ارزش افزوده کمتر صادر می‌شود.

در ادامه نظرات آلبرت بغزیان را به عنوان یک اقتصاددان درباره‌ وضعیت صنایع کشور که در تله‌ صادرات انرژی مجازی گیر افتاده‌اند، می‌خوانید.
بغزیان ضمن اشاره به این موضوع که وضعیت فعلی کشور مبنی بر تولید محصولات با ارزش افزوده‌ی پایین و خام فروشی قابل قبول نیست و باید چاره اندیشی‌ای برایش صورت بگیرد، تصریح کرد: این موضوع که ما بر اثر ارائه‌ی ارزان انرژی به صنایع به صادرکننده‌ی انرژی مجازی تبدیل شده ایم، امری بدیهی است و نیاز به دقت زیادی ندارد تا به وجود آن در کشورمان پی ببریم. حالا باید به فکر چاره جویی باشیم. ما انرژی ارزان در اختیار داریم و می‌توانیم با تبدیل کردن آن به یک کالای نهایی و با ارزش افزوده‌ی بالا از منافعش بهره‌مند شویم. اما بر اثر خام فروشی بسیاری از فرصت‌های سودآوری را از دست داده ایم.
وی در ادامه گفت: اینکه برخی صنایع مانند پتروشیمی‌ها اعلام می‌کنند که اگر انرژی با قیمت واقعی به آن‌ها عرضه شود، نمی‌توانند به حیات شان ادامه دهند، بهانه است. آن‌ها به انرژی ارزان عادت کرده اند و می‌خواهند با همین شرایط تا همیشه از رانت خوراک استفاده کنند و محصولاتشان را در بازار‌های بین المللی با قیمت‌های بالا بفروشند و سود‌های کلان ببرند. صنایع مختلف به جای وابستگی به انرژی ارزان و تلاش برای استفاده از رانت باید به سمت تقویت بخش تحقیق و توسعه‌ی خودشان بروند و با استفاده از فناوری‌های نوین و تولید محصولات با ارزش افزوده‌ی بالا به سود برسند.

کشور‌های دیگر تمایل ندارند محصولات نهایی را از ما بخرند
عضو هیات علمی دانشگاه تهران در خصوص گیر افتادن ما در تله‌ی صادرات انرژی مجازی گفت: واقعیت این است که کشور‌های دیگر تمایل ندارند محصولات نهایی را از ما بخرند. برای آن‌ها سود در این است که ما مواد اولیه و خام را به آن‌ها بفروشیم و خودشان آن را تبدیل به محصولات با ارزش افزوده‌ی بالاتر کنند. شرکت‌های داخلی نیز با استفاده از انرژی ارزان به صادرات مواد اولیه می‌پردازند و به سود‌های کلان می‌رسند. این طور است که ما در تله‌ی صادرات انرژی مجازی گیر افتاده ایم به طوری که در برخی موارد ارزش محصولات صادراتی ما از خوراک اولیه که به صنایع می‌دهیم، کمتر است.

لزوم هدفمندسازی اعطای یارانه‌ی انرژی به صنایع
وی خاطرنشان کرد: هدفمندسازی اعطای یارانه‌ی انرژی به صنایع به گونه‌ای که خام فروش‌ها از آن بهره‌مند نشوند و فقط این حمایت به توسعه‌ی زنجیره‌ی ارزش تعلق بگیرد، راهکار خوبی برای برون رفت از شرایط فعلی است. باید بازنگری‌ای در تخصیص انرژی یارانه‌ای به صنایع صورت بگیرد و با بررسی دقیق ببینیم که صنایع تا چه اندازه توان پرداخت قیمت‌های واقعی را دارند و به سمت واقعی سازی قیمت‌ها برویم. هیچ چیزی مانع صنایع برای گسترش بخش‌های تحقیق و توسعه و فاصله گرفتن از خام فروشی نیست. متاسفانه سود برخی در خام فروشی است و به همین دلیل شرایط فعلی مبنی بر صادرات انرژی مجازی در کشورمان به وجود آمده است.

بغزیان ادامه داد: ورود فناوری به صنایع در کنار حذف رانت خوراک و سوخت ارزان، راهکار مهمی برای بهبود شرایط صنعتی کشور و توسعه زنجیره ارزش است. صنایع باید به سمت استفاده از دستاورد‌های دانش بنیانی بروند و یکی از راهکار‌های این موضوع نیز اعطای اعتبار مالیاتی به صنایع برای هزینه کرد در صنعت کشور است که موجب خواهد شد که صنایع به سراغ شرکت‌های دانش بنیان بروند. با استفاده از تولیدات بار اول به تقویت خودشان بپردازند. مواردی مانند نوسازی تجهیزات پالایشگاهی فراسرزمینی در ونزوئلا و سوریه توسط ایران و یا ساخت توربین‌های صنعتی که زمینه‌ صادرات برق را برایمان فراهم کرده‌اند، نشان دهنده‌ مزیت‌های تقویت تحقیق و توسعه در صنایع است.